Một album khá đặc biệt mang tên “Hương Sơn Ca vol 2” với 11 ca khúc viết về Hương Sơn và Đạo Phật đã được Nhà xuất bản Âm nhạc phát hành, góp thêm phần ý nghĩa cho mùa lễ hội Chùa Hương.
Khẳng định dòng ca khúc Phật giáo Việt Nam !
Thực ra đã từ xa xưa, chùa Hương gắn liền với thắng cảnh Hương Tích luôn nằm trong tâm thức mỗi người dân Việt. Nơi đây vừa là chốn tôn nghiêm cửa Phật vừa là thắng cảnh đệ nhất động trời Nam nên luôn mang đến nguồn cảm hứng thi ca cho những ai trót một lần đặt chân tới, trót “bén” và trót “say” với tiếng chuông chùa hòa quyện vào không gian hùng vĩ của núi rừng cùng dòng suối như dải yếm đào, với những động tuyệt đẹp ẩn sâu trong lòng điệp trùng núi non… ngỡ như tiên cảnh, lạc chốn Đào Nguyên. Và cũng vì thế mà ranh giới giữa đạo và đời thật mong manh(!) Dường như không ở đâu linh thiêng như thế và cũng chẳng nơi nào lại gần gũi đến như thế. Chính nơi đây đã là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ nhạc sĩ Việt Nam. Nền Tân nhạc nước ta hình thành và phát triển cho tới nay cũng quãng 80 năm thì gần như chừng ấy thời gian dấu ấn của Hương Sơn đã in vào những tác phẩm âm nhạc. Năm 1934 nhà thơ Nguyễn Nhược Pháp sáng tác bài thơ nổi tiếng “Cô gái Chùa Hương”, sau đó năm 1946 nhạc sĩ Trần Văn Khê đã phổ nhạc và lấy tên là “Đi chơi chùa Hương”. Chừng nửa thế kỷ sau Trung Đức phổ lại bài thơ này và lấy tên là “Em đi chùa Hương” ngay lập tức ca khúc được yêu thích và nhanh chóng được phổ biến rộng khắp. Song, ca khúc đầu tiên của nền Tân nhạc viết về Chùa Hương có lẽ là “Chùa Hương” của Hoàng Qúy sáng tác vào năm 1943.
Nhiều nhạc sĩ trong nước và hải ngoại như Thanh Tùng, Song Ngọc… cũng đã có những tác phẩm hay về chùa Hương. Và hẳn đâu đó vẫn còn những ca khúc ca ngợi Chùa Hương chưa được phổ biến. Song dẫu có chừng ấy hoặc hơn thế vẫn chưa đủ để xứng với một Hương Tích gắn liền với đời sống tín ngưỡng, tinh thần của người Việt. Mặt khác, ca khúc về Chùa Hương đã được phổ biến chủ yếu nghiêng về phần hội, âm nhạc mang hơi hướng dân ca đồng bằng Bắc bộ tả những nam thanh nữ tú háo hức đi chơi hội chùa như trong: “Đi chơi chùa Hương”, “Em đi chùa Hương”; hay “Chùa Hương thiếu em” (Thanh Tùng) qua giọng ca Bảo Yến khiến ta liên tưởng tới một bản tình ca mang hơi hướng của âm nhạc dân gian miền Trung; còn với “Bao giờ anh đưa em đi chùa Hương” (Song Ngọc) là một bản nhạc trữ tình, tác giả giãi bày tâm trạng hoài niệm về cố hương. Chỉ duy nhất thấy ở “Chùa Hương” của Hoàng Qúy khai thác đậm yếu tố âm nhạc Phật giáo. Có thể cảm nhận được ở đây màu sắc Phật giáo ngập tràn từ những giai điệu. Bản thân người viết, từng được tiếp xúc với nhạc sĩ Tô Vũ (em trai nhạc sĩ Hoàng Qúy) nên đã may mắn được biết bản nhạc này và từ đó tôi luôn ao ước giá như có thật nhiều ca khúc khai thác chất liệu âm nhạc như tác phẩm của Hoàng Quý, chúng ta sẽ có riêng một dòng ca khúc riêng về Phật giáo Việt Nam. Cũng vì vậy, tôi rất háo hức đón nhận “Hương Sơn ca vol 2” của nhạc sĩ – PGS TS Cù Lệ Duyên. Và bất ngờ khi những giai điệu từ “Hương Sơn ca vol 2” cứ nhè nhẹ tuôn trào như cuốn người nghe vào thế giới tiên cảnh của Hương Tích, vào nơi sáng ngời hào quang của Đức Phật chiếu soi cho cuộc đời. Mong ước của tôi như được mở ra từ đây!
Đi thăm xứ tiên cảnh Hương Sơn qua âm nhạc
“Hương Sơn ca vol 2” gồm 11 ca khúc, cũng là chừng ấy bức tranh âm nhạc về các góc độ khác nhau trong chủ đề Hương Tích, chùa Hương, đạo Phật và con người. Ca khúc “Hương Thiên” nhè nhẹ vào lòng người bằng tiếng đàn bầu bổng trầm kết hợp cùng tiếng mõ đều đặn điểm tô thêm tiếng chuông chùa, tất cả như gợi hồn dân tộc trên nền của hòa âm đi theo hình hợp âm rải dễ liên tưởng tới nhịp mái chèo đều đặn trên dòng suối mộng mơ, để rồi giọng nam đầm ấm cất lên như đưa người nghe vào thế giới linh thiêng mà gần gụi: “Trăng sáng Hương Thiên như chiếc gương soi nghìn trùng ai đã treo đỉnh núi/ Lòng nhớ mong, ai về nơi ấy Thiên trù cho nhắn câu hoà ca…” Vẫn âm hưởng âm nhạc Phật giáo nhưng “Ngọc sáng trời Nam” có giai điệu “mở” hơn, phóng khoáng hơn, tiết nhịp hối thúc hơn: “…Bên trời ngọc sáng soi/ Mà sao chẳng tới ôi ánh dương soi ngàn lối/ Giờ tìm đâu phía trời xa xôi/ Người về nơi ấy trời Tây phương…” Ngay sau đó vút lên giai điệu sáng láng như khẳng định: “Mãi bóng ai còn đây/ Có tay ai dựng xây/ Rạng ngời Thiên Trù hôm nay/ Sáng bừng trời Hương Sơn”
Ca khúc “Cung đàn Hương Sơn” mang một âm hưởng trong sáng. Ta cảm nhận thấy tiếng chuông chùa ngân vang, tiếng đàn tỳ bà nhả từng âm thanh như những giọt nước thanh khiết nơi động Hương Sơn, rồi đan xen với tiếng đàn bầu khiến không gian thêm diệu vợi, giọng nữ trong vắt cất lên nhẹ nhàng: “Lắng nghe tiếng xuân về/ Chim vui hát ca gió đưa hương ngàn hoa/ Nhẹ nâng nắng lung linh giọt sương mai biết ai đong đầy lá xốn xang trời mây” khiến lòng ta thêm vấn vương, hồn ta thêm xao động trước vẻ đẹp của Hương Sơn, tựa như si mê một cô gái đẹp: “Bến xưa có mong chờ/ Đàn ai vấn vương tiếng tơ buông ngàn thương…”. Thêm cả tiếng mõ xa xa, văng vẳng cứ nhịp quyện vào tiếng đàn bỗng hóa tiên cảnh: “…Ai gẩy lên non ngỡ ngàng ánh trăng vàng rơi/ Thuyền nhẹ trôi sóng canh khuya quyện hồn ai biết ai lòng xao xuyến nhớ chăng cung đàn thần tiên…”
Hai ca khúc “Trảy hội” và “Hương Xuân” dường như muốn thoát khỏi không gian âm nhạc linh thiêng để đến với sự chộn rộn, xao xuyến của những chàng trai, cô gái trong mùa trẩy hội Chùa Hương. Ca khúc “Trẩy hội” mang âm hưởng dân gian đồng bằng Bắc bộ, có điều không như hội xuân bình thường, ở đây, đi trẩy hội chính là dịp nam thanh nữ tú thành kính lễ Phật để hiểu thêm những lời Phật dậy, để nhận ra và tìm thấy chân lý soi rọi cuộc đời mình. Ca khúc “Hương Xuân” mở ra không gian âm nhạc lãng mạn của thời kỳ đầu nền tân nhạc, ngỡ như không gian của miền sơn cước với núi non điệp trùng, giọng nữ đầy chất phóng khoáng lả lơi càng làm cho “Hương Xuân” thêm lung linh: “Về đây Hương Tích dấu yêu ngàn năm/ Trùng dương có biết nơi đây là bến…”
Điều thú vị ở album này là đề tài hết sức độc đáo, có lẽ ít ai thấy những đề tài như “Áo cà sa”, “Suối Giải Oan” hay “Mẹ Quán Âm”… tưởng chừng như nằm sâu trong phạm vi của Phật giáo vậy mà đã được khai thác để trở thành những ca khúc đại chúng là điều cần ghi nhận đối với tác giả. Với “Áo cà sa” một giai điệu thanh khiết, sáng láng cất lên thật tự nhiên, thoải mái: “Trùng dương sóng nước mênh mông/ Biết trôi phương nào sóng xô về đâu?/ Gặp Người nơi ấy phút thiêng liêng/ Ánh dương huy hoàng sáng soi rạng ngời chân mây”. Tấm áo cà sa chính là hình ảnh tác giả mượn để ca ngợi với vẻ đẹp, sự tôn nghiêm của Thầy: “Ghi khắc công ơn Thầy/ Ôi! Biết bao nghĩa tình/ Lời Thầy thấm đượm lòng con/ Nhẹ nhàng sâu lắng thanh cao…” Và màu áo ấy thêm đẹp, thêm ý nghĩa khi gắn quyện với nắng quê hương để rồi: “Trọn đời theo ánh Từ Quang/ Sáng bình minh rọi muôn hành tinh/ Trọn đời theo bước Người ơi!/ Sáng niềm tin rọi muôn trùng khơi” Phần phối khí khai thác âm hưởng của dàn nhạc giao hưởng kết hợp với sự thể hiện của giọng nam cao trong sáng tạo sự chú ý tới người nghe. Với “Màu áo sơn khê” vừa trữ tình, vừa dứt khoát bởi tác giả đã sử dụng những quãng nhảy xa liên tục trong “Lặng nghe tiếng suối hân hoan” đối xứng với giai điệu êm đềm liền bậc ngay sau đó: “Trời Hương áo nâu màu thắm tươi hoàng hôn…” Giọng nữ cao trong vắt tăng thêm sự uy nghiêm mà gần gũi, đầy tình yêu thương như tỏa ánh hào quang “Sáng soi đời con/chiếu khắp ngàn phương… Tiếng Người thanh thoát/ Vang vọng trời Hương”
Còn một điểm đáng chú ý nữa là nhiều thuật ngữ vốn chỉ thường thấy trong Phật giáo đã được tác giả khai thác một cách tự nhiên đầy sáng tạo: “Niềm lạc an tựa trái mơ ngọt ngào” (Hương Xuân) hay “Ôi! Phúc điền sáng ngời/ Từ bi ánh dương ngàn nơi” (Áo cà sa) hoặc “Trên đường về bến/ Thoát đời trầm luân/ Muôn ngàn thử thách/ Vô minh che mờ/ Ai người lạc lối/ Muôn dặm trùng khơi/ Đâu thuyền về bến Chân Như Người ơi?” (Suối giải oan)…
Bài viết: Nguyễn Quang Long
